Φύλλο εργασίας για το Μάθημα 3:
Οικονομική Βιωσιμότητα - Γραμμική έναντι Κυκλικής Οικονομίας
Εκπαιδευτικοί Στόχοι:
1. Οι σπουδαστές θα μάθουν για τις διαφορές μεταξύ γραμμικών και κυκλικών οικονομιών.
2. Οι σπουδαστές θα μάθουν για την «αρχή των 7R» της έννοιας της κυκλικής οικονομίας.
3. Οι σπουδαστές θα μάθουν για τους τρόπους με τους οποίους το η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία στοχεύει στην καθιέρωση μιας βιώσιμης κυκλικής ευρωπαϊκής οικονομίας.
Γραμμική έναντι Κυκλικής Οικονομίας
Η οικονομία είναι το κλειδί για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να μεταβούμε από ένα γραμμικό σε ένα κυκλικό μοντέλο οικονομίας για να βελτιώσουμε την κοινωνία και να καταστούμε πιο φιλικοί προς το περιβάλλον ως ανθρωπότητα. Ποιες όμως είναι οι διαφορές μεταξύ αυτών των δύο όρων;
Γραμμική οικονομία:
Αυτό το οικονομικό μοντέλο χρησιμοποιήθηκε από τις ανεπτυγμένες βιομηχανικές οικονομίες του 20ου αιώνα. Συχνά ακολουθεί το πρότυπο «προμήθεια, παρασκευή, απόρριψη» (“take-make-waste”). Για να θέσουμε το ζήτημα αυτό πιο συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει ότι οι πρώτες ύλες αρχικά συλλέγονται, στη συνέχεια μεταποιούνται σε προϊόντα και, τέλος, αφού καταναλωθούν ή χρησιμοποιηθούν, τα προϊόντα αυτά απορρίπτονται ως απόβλητα. Στην περίπτωση των προϊόντων που κατασκευάζονται για να πεταχτούν μετά τη χρήση τους, η εξασφάλιση κέρδους υπερέχει σε σημασία από τη βιωσιμότητα.
Κυκλική οικονομία:
Καθώς κατέστη σαφές ότι το γραμμικό μοντέλο δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει την άπειρη οικονομική ανάπτυξη βασισμένο στους πεπερασμένους πόρους του πλανήτη, το κυκλικό οικονομικό μοντέλο παραγωγής εισήχθη ως πρόκληση απέναντι στο συμβατικό. Σχεδιάζοντας ένα σύστημα το οποίο κάνει χρήση των «αποβλήτων», η κυκλική προσέγγιση αποσυνδέει την οικονομική δραστηριότητα από την εξάρτησή της από τους περιορισμένους πόρους του πλανήτη. Κατ’ αυτό τον τρόπο, τα υλικά ναι μεν σπαταλώνται, αλλά δεν απορρίπτονται. Αντ’ αυτού, επανέρχονται στον κύκλο παραγωγής, διασφαλίζοντας έτσι τη βιωσιμότητα και μειώνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Σκοπός του μοντέλου αυτού είναι η αναγέννηση του συστήματος. Το μοντέλο κυκλικής οικονομίας έχει επίσης ως στόχο να επεκτείνει τον κύκλο ζωής των προϊόντων, ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και να επιφέρουν ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η «Αρχή των 7R» της Κυκλικής Οικονομίας
Επαναχρησιμοποίηση (Reuse):
Με την πάροδο του χρόνου, πολλά προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολλαπλές εφαρμογές. Ακόμη και αν ο αρχικός πελάτης δεν χρειάζεται πλέον ένα προϊόν λόγω αλλαγής των περιστάσεών του, ή επειδή δεν το επιθυμεί πλέον, είναι πολύ πιθανόν η κατάσταση του προϊόντος αυτού να εξακολουθεί να είναι αρκετά καλή, και συνεπώς να επιτρέπει τη χρήση του εκ νέου από κάποιον άλλο. Αυτή η φιλοσοφία είναι ιδιαίτερα γνώριμη σε άτομα που δωρίζουν ρούχα ή έπιπλα αντί να τα απορρίπτουν ως άχρηστα, όπως επίσης σε άτομα που επισκέπτονται συχνά καταστήματα μεταχειρισμένων ειδών.
Ανακύκλωση (Recycle):
Η επανεισαγωγή αποβλήτων που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε μια διαδικασία παραγωγής επιτρέπει την επαναχρησιμοποίησή τους ως πρώτη ύλη για τη δημιουργία νέων αγαθών. Η ανακύκλωση προσφέρει μια πληθώρα ευκαιριών και άριστη βελτιστοποίηση των πόρων. Για παράδειγμα, το γυαλί που τοποθετείται σε κάδο ανακύκλωσης ταξινομείται κατά χρώμα και καθαρίζεται σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας γυαλιού. Το υλικό στη συνέχεια διασπάται, τήκεται και μετατρέπεται σε καινούρια προϊόντα όπως μπουκάλια έτοιμα για επαναχρησιμοποίηση.
Ελαχιστοποίηση (Reduce):
Η ελαχιστοποίηση μπορεί να εφαρμοστεί με δύο τρόπους:
• Για τους καταναλωτές: αγοράζουμε πολλά, καταναλώνουμε πολλά και πετάμε πολλά. Ένας καλός τρόπος για να φροντίσουμε το περιβάλλον είναι να μειώσουμε τον αριθμό των προϊόντων που αγοράζουμε και σπαταλάμε.
• Ο όρος «μείωση» αναφέρεται συγκεκριμένα στην μείωση του αριθμού των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη ενός προϊόντος σε βιομηχανικό επίπεδο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εξετάζοντας και αναθεώρηση των μη ουσιαστικών χαρακτηριστικών των προϊόντων όπως η συσκευασία, και η αποφυγή των πλαστικών τσαντών, κ.λπ.
Επανασχεδιασμός (Rethink):
Ο επανασχεδιασμός αφορά την εξέταση ζητημάτων που αφορούν το περιβάλλον και την οικολογία. Δεν πρόκειται μόνο για τη λειτουργικότητα, αλλά σχετίζεται επίσης και με την πρώτη ύλη, τη συσκευασία κ.λπ.
Επισκευή (Repair):
Με τον όρο επισκευή αναφερόμαστε απλά στην επιδιόρθωση των σπασμένων αντικειμένων και στην επαναφορά τους εκ νέου σε λειτουργική και καλή κατάσταση. Η διαδικασία αυτή είναι απλή και αποτελεσματική. Η πρακτική αυτή έχει ως σκοπό τη μείωση της τάσης μας να πετάμε τα προϊόντα που έχουν υποστεί κάποια βλάβη. Τις περισσότερες φορές, ένα προϊόν έχει την ικανότητα να εξυπηρετήσει το σκοπό του για ένα πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, εάν ο χρήστης του κάνει τον κόπο να το επισκευάσει. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, δεδομένου ότι πολλές φορές με την αντικατάσταση ενός μόνο εξαρτήματός τους, η διάρκεια ζωής τους μπορεί να αυξηθεί δραματικά.
Ανακαίνιση ή ανακατασκευή/Ανανέωση/Επισκευή (Renovation/Renewal/Refurbish):
Δεν χρειάζεται να αγοράζετε πάντοτε ολοκαίνουργια προϊόντα. Εξάλλου, τα vintage προϊόντα αποτελούν τη νέα τάση! Γιατί λοιπόν να μην ακολουθήσουμε την τάση της μόδας; Η ανακατασκευή συνήθως αναφέρεται στην ανακαίνιση των παλαιότερων χώρων ενός κτιρίου. Η αρχή της ανακαίνισης ή της ανακατασκευής και η αρχή της ανανέωσης αναφέρονται στην αποκατάσταση παλαιότερων προϊόντων, όπως έπιπλα και αυτοκίνητα, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά. Η πρακτική αυτή δεν βοηθά μόνο τον πλανήτη, αλλά βοηθά κι εμάς. Η ανακατασκευή ενός προϊόντος ή χώρου αυξάνει εκθετικά τη χρηματική του αξία.
Ανάκτηση (Recovery):
Η αρχή της ανάκτησης δίνει μεγαλύτερη έμφαση στους διαθέσιμους πόρους. Κατά τη διαδικασία της ανάκτησης, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα απόβλητα ως πηγή εισροών για την παραγωγή νέων και χρήσιμων προϊόντων. Στόχος της πρακτικής αυτής είναι να ελαχιστοποιηθεί η παραγωγή αποβλήτων, ώστε να μεγιστοποιηθεί η αξία των αποβλήτων αυτών και να μειωθεί η ανάγκη για απόρριψή τους στις χωματερές. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτής της πρακτικής είναι η χρήση παλαιών, χρησιμοποιημένων μαγειρικών ελαίων ως καυσίμων ή η αξιοποίηση των εξώθερμων ιδιοτήτων της κομποστοποίησης οργανικών αποβλήτων για τη παραγωγή θερμότητας.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί μια βιώσιμη κυκλική ευρωπαϊκή οικονομία;
Το νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία (CEAP) εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο του 2020. Αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, του νέου δηλαδή σχεδίου της ηπείρου για την αειφόρο ανάπτυξη. Η μετάβαση της ΕΕ σε μια κυκλική οικονομία θα ανακουφίσει τον πλανήτη από την πίεση που ασκείται στους φυσικούς του πόρους και θα δημιουργήσει θέσεις απασχόλησης και ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη. Παρακάτω ακολουθεί επεξήγηση των κύριων σημείων του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία (CEAP).
Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προτείνει μια νέα νομοθετική δράση με στόχο να εξασφαλιστεί ο σχεδιασμός βιώσιμων προϊόντων ώστε να καταστούν «κατάλληλα για μια κλιματικά ουδέτερη και αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων κυκλική οικονομία». Δεύτερον, το σχέδιο δράσης της Πράσινης Συμφωνίας στοχεύει στην ενδυνάμωση των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ότι λαμβάνουν ακριβείς και σχετικές πληροφορίες όσον αφορά τη διάρκεια ζωής κάθε προϊόντος, τη διαθεσιμότητα υπηρεσιών επισκευής, ανταλλακτικών και εγχειριδίων για την επισκευή του. Επιπλέον, η Επιτροπή θα επιτρέψει μεγαλύτερη κυκλικότητα στον βιομηχανικό τομέα ενσωματώνοντας τις διάφορες κυκλικές οικονομικές πρακτικές, διευκολύνοντας τη βιομηχανική συμβίωση, προωθώντας την υιοθέτηση «πράσινων τεχνολογιών» και ενθαρρύνοντας τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών για την παρακολούθηση, τον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση των πόρων.
Για την αντιμετώπιση της ταχέως αυξανόμενης ροής αποβλήτων ηλεκτρονικών ειδών εντός της ΕΕ, η Επιτροπή θα παρουσιάσει την «Πρωτοβουλία για την κυκλικότητα των ηλεκτρονικών προϊόντων». Η πρωτοβουλία αυτή θα διασφαλίσει την ενεργειακή απόδοση, την ανθεκτικότητα, τη δυνατότητα επισκευής και αναβάθμισης, τη συντήρηση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των ηλεκτρονικών συσκευών. Πρόκειται επίσης να εισαχθεί ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο για τις μπαταρίες, το οποίο αναμένεται να βελτιώσει τους ισχύοντες κανονισμούς για την ανακύκλωση των μπαταριών. Επιπλέον, το κανονιστικό αυτό πλαίσιο θα αντιμετωπίσει το ζήτημα των μη επαναφορτιζόμενων μπαταριών και θα επιβάλει απαιτήσεις αειφορίας και διαφάνειας όσον αφορά τις μπαταρίες.
Το σχέδιο δράσης της Πράσινης Συμφωνίας περιλαμβάνει επίσης προσπάθειες για τη μείωση της υπερσυσκευασίας των προϊόντων με την καθιέρωση βασικών σχετικών απαιτήσεων και τον περιορισμό των απορριμμάτων που προέρχονται από τις συσκευασίες επιβάλλοντας τη χρήση επαναχρησιμοποιήσιμων και ανακυκλώσιμων συσκευασιών. Η Επιτροπή σχεδιάζει να μειώσει την ποσότητα των μικροπλαστικών στο περιβάλλον περιορίζοντας τη χρήση τους και επιβάλλοντας απαιτήσεις για συμπερίληψη ορισμένης ποσότητας ανακυκλωμένου υλικού σε βασικά πλαστικά προϊόντα. Στον τομέα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, η Επιτροπή θα προτείνει μια διεξοδική «στρατηγική της ΕΕ για τα βιώσιμα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα». Η στρατηγική αυτή θα έχει ως στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας και την τόνωση της αγοράς βιώσιμων και κυκλικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, αντιμετωπίζοντας παράλληλα το ζήτημα της «γρήγορης μόδας» (fast fashion).
Για να αυξηθεί η αποδοτικότητα των υλικών και να μειωθούν οι κλιματικές επιπτώσεις της κατασκευαστικής βιομηχανίας, η Επιτροπή θα δρομολογήσει τη «Στρατηγική για βιώσιμο δομημένο περιβάλλον». Η στρατηγική αυτή θα εξασφαλίσει την αποδοτική χρήση της ενέργειας και των πόρων, πέραν της ορθής διαχείρισης των αποβλήτων του κατασκευαστικού τομέα και των κατεδαφίσεων κτιρίων.
Επιπλέον, δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη να τερματιστεί η απώλεια βιοποικιλότητας και να επιτευχθεί ο στόχος της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.
Πηγές
https://www.researchgate.net/publication/318183876_Linear_Economy_Versus_Circular_Economy_A_Comparative_and_Analyzer_Study_for_Optimization_of_Economy_for_Sustainability
https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en
https://medium.com/@beta__i/the-7-rs-of-the-circular-economy-11d27e933f01
https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/economy/20151201STO05603/circular-economy-definition-importance-and-benefits
https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:9903b325-6388-11ea-b735-01aa75ed71a1.0017.02/DOC_1&format=PDF
Secretary-General of the European Commission, signed by Mr Jordi AYET PUIGARNAU,Director. “A New Circular Economy Action Plan For a Cleaner and More Competitive Europe.” Consilium, Council of the European Union, 6 Oct. 2022,
https://www.consilium.europa.eu/en/documents-publications/
.